„Trenutak kada sam ušla u romsko naselje i shvatila da Romi dječiji brak uzimaju zdravo za gotovo, dok mnogi iz većinske populacije nisu ni svjesni da se to i dalje dešava kod nas, to je bio trenutak kad sam rekla: ovo je razlog zašto radim ovaj film,“ objasnila je Koko.
Dokumentarni film “Moro Drom / Moj put“ prikazan je 21. marta u Kulturnom centru Dorćol u Srbiji, na dan romske slave Tetka Biblija, zaštitnice djece. Film je nastao u okviru mjeseca romsko-ženskog aktivizma, u organizaciji Romske ženske mreže Srbije i neformalne grupe Hrabra i samostalna. Autorka filma, Dženet Koko, režirala je i montirala film uz podršku Marijane Živanović i Tijane Petrović, a realizacija je omogućena uz podršku Trag Fondacije.
Dženet Koko – autorka filma ,,Moro Drom” – ,,Moj put” (Izvor: Privatna arhiva)
Prema riječima Koko, film osvjetljava izazove koje donose dječiji i prinudni brakovi, kao i značaj obrazovanja– ne samo u Srbiji, već i širom regiona.
Akteri filma su dvije Romkinje iz neformalnog naselja koje su izrazile želju da sačuvaju svoj identitet.Pored njih, u dokumentarcu se pojavljuju i govore i Tamara Jovanović, mlada romska glumica, Marina Bogdanović iz UNICEF-a, Sanja Kljajić iz Republičkog zavoda za socijalnu zaštitu, Stana Božović iz Koordinacionog tela za rodnu ravnopravnost i Marijana Luković iz organizacije PRAXIS.
Film je premijerno prikazan 5. aprila 2023. godine u Narodnoj skupštini Srbije, povodom Međunarodnog dana Roma i Romkinja. Kasnije je postao dostupan i na internetu, dok su 2024. godine organizovane dodatne projekcije u saradnji sa Kulturnim centrom Dorćol, u okviru projekta “Točak kulture – Beograd mesto multikulturalnosti”. Takođe, emitovan je i u emisiji “Romanipen” na RTS 2, čime je šira javnost dobila priliku da se upozna s izazovima s kojima se Romkinje suočavaju.
Na pitanje koja scena joj je bila najdirljivija, Koko izdvaja one koje su najviše pogodile publiku: „Djete je rodilo djete“ i „Prvi prosac, prvi muž…“.
Osvrćući se na položaj Romkinja danas u odnosu na prije deset godina, Koko kaže da je napredak vidljiv, ali da su promjene spore. „Nekada mnogi Romi nisu imali ni dokumenta, a sada postoje veće šanse za obrazovanje i podrška sa više strana. Ipak, pred nama je još mnogo posla,“ istakla je ona.
Iako zakon zabranjuje brakove maloljetnika, oni su i dalje prisutni u romskim zajednicama, često neformalno i izvan sistema. Nedostatak svjesti o ovom problemu bio je jedan od glavnih razloga zbog kojih je Koko odlučila da snimi film.
„Trenutak kada sam ušla u romsko naselje i shvatila da Romi dječiji brak uzimaju zdravo za gotovo, dok mnogi iz većinske populacije nisu ni svjesni da se to i dalje dešava kod nas, to je bio trenutak kad sam rekla: ovo je razlog zašto radim ovaj film,“ objasnila je Koko.
Dokumentarni film ,,Moro Drom” – ,,Moj put”
Prema istraživanju AP Vojvodina, 2019. godine u Srbiji je zabilježeno 194 maloljetničke trudnoće, od kojih su čak 60% bile kod djevojčica romske nacionalnosti. Isti podaci pokazuju da je formalno zaposleno svega 5% Romkinja. Mnoge djevojčice napuštaju školovanje jer se od njih očekuje da se rano udaju i preuzmu ulogu supruge i majke.
Kroz svoj film, Koko pokušava da razbije tišinu oko ovih tema, ali i da podstakne institucije na odgovornost. “Sve institucije moraju blagovremeno reagovati i zaštititi svu djecu prije nego što bude kasno,” poručila je autorka, dodajući da bi upravo ta poruka trebalo da ostane najjači utisak nakon gledanja filma.
Kada bi mogla da organizuje premijeru bilo gdje u svijetu, Kokotačno zna gdje bi to bilo ,,možda u Evropskom parlamentu ili na Svetskom ekonomskom forumu, gdje bi publika bila sa svih strana sveta i svih slojeva društva.”
Osim što otvara važne društvene teme, umjetnost ima moć da osnaži zajednice i pokrene promjene, a promjene u romskoj zajednici će se lakše dogoditi ukoliko ih sami Romi i Romkinje pokreću. To je upravo ono što je Koko želela da postigne svojim filmom – da Romkinje budu te koje pričaju svoje priče, umjesto da ih drugi pričaju umjesto njih.
„To je ono najvažnije jer postoji posebna nit koja spaja jednu naciju, posebno ako se koristi maternji jezik. Smatram da se i najteže teme mogu ipak lakše obraditi putem umjetnosti i prenjeti tu posebnu emociju, probuditi empatiju, kao i inspiraciju za rješenja datog problema,” zaključuje Koko.
Film “Moro Drom / Moj put” ostavlja snažan utisak na gledaoce i poziva ih na razmišljanje – ali i na akcije. Jer, kako kaže autorka, „još mnogo posla je pred nama.“
Dokumentarni film ,,Moro Drom” – ,,Moj put” možete pogledati na linku: ovdje