“Holokaust nad Romima ne smije biti nepoznat građanima Crne Gore. Ministarstvo za ljudska i manjinska prava će još aktivnije sarađivati sa Nacionalnim savjetom Roma i civilnim društvom kako bi se kroz učenje o prošlosti osigurala bolja budućnost”, poručio je Aleksandar Saša Zeković.
Prije 76 godina, u noći između 2. i 3. avgusta 1944. godine nacisti su u Aušvicu ubili više od 3.000 žena, djece i muškaraca u takozvanom podlogoru za Rome (Zigeunerlager), koji je posle toga zatvoren. Zatočeni Romi poticali su sa teritorija Njemačke, kao i okupiranih država poput Austrije, Češke, Slovačke, Poljske, Francuske, Jugoslavije, Belgije, ali i sa područja Norveške, Španije i okupiranog dijela Sovjetskog Saveza.
Prvo javno priznanje nacističkog progona i ubijanja Roma iz rasnih pobuda i priznanje da se taj progon mora definisati kao genocid, došlo je u vidu izjave Saveznog kancelara zapadne Njemačke Helmuta Šmita, kada se sastao sa delegacijom novoosnovanog Centralnog savjeta njemačkih Sinta i Roma 17. marta 1982. godine, kao i kasnije sa delegacijom Svjetskog Kongresa Roma.
Komemoracija u Aušvicu na 2. avgust (foto: Roma Versitas Kosovo)
Tokom Drugog svijetskog rata u Aušvicu (Poljska) je bilo zatočeno više od 23.000 Roma, od kojih je oko 20.000 ubijeno. Na inicijativu romskog pokreta iz cijele Evrope, Evropski parlament je 15. aprila 2015. godine priznao genocid Roma i Sinta tokom Drugog svjetskog rata.
„Koliko ja znam u Crnoj Gori do sada nije, nijedne godine niti na bilo koji način obilježen 2.avgust, kao dan sjećanja genocida nad Romima“, navodi Siniša Bjeković, Zaštitnik ljudskih prava i sloboda.
Ministarstvo za ljudska i manjinska prava je ove godine po prvi put izdalo saopštenje povodom obilježavanja 2. avgusta, genocida nad Romima i Sintima.
“Holokaust nad Romima ne smije biti nepoznat građanima Crne Gore. Ministarstvo za ljudska i manjinska prava će još aktivnije sarađivati sa Nacionalnim savjetom Roma i civilnim društvom kako bi se kroz učenje o prošlosti osigurala bolja budućnost”, poručio je Aleksandar Saša Zeković, državni sekretar u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava.
Aleksandar Saša Zeković, Državni sekretar u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava. (foto: Enis Eminović)
Unazad deset godina, mladi iz romske zajednice pokrenuli su inicijativu “Dikhe he na bister – Vidi i nezaboravi” u cilju sjećanja na stradale Rome od strane nacista.
Mustafa Jakupov, jedan od članova evropske mreže ternYpe navodi da inicijativa Dikh he na bister ima za cilj podizanje svijesti mladih Evropljana, civilnog društva i donosilaca odluka o genocidu nad Romima, kao i o mehanizmima anticiganizma u izazovnom kontekstu porasta rasizma, govora mržnje i ekstremizma u Evrope.
“Inicijativa „Dikh He Na Bistar – Vidi i ne zaboravi“ pokrenuta je pod nazivom Inicijativa za sjećanje na genocid nad Romima. Grupa mladih Roma i ne-Roma, koji sebe nazivaju ternYpe vjerovala je u mobilizaciju mladih Roma i ne-Roma koji će raditi na obilježavanju 2. avgusta, Dan sjećanja na holokaust Roma i genocid nad Romima i Sintima”, objašava Mustafa Jakupov.
Mustafa Jakupov, ERGO mreža (Evropsku mreža romskih nevladinih organizacija). (izvor: facebook)
A od 2010. godine, ternYpe – Međunarodna mreža mladih Roma organizuje komemoracionu nedjelju pod nazivom “Dikh he na bister” (Vidi i ne zaboravi) svakog 2. avgusta u Krakovu i Aušvicu-Birkenau.
“U 2014. godini organizovali smo najveću komemoraciju u istoriji, okupivši više od 1.000 mladih Roma i ne-Roma iz 25 zemalja. Ova inicijativa mreže ternYpe održana je pod visokim pokroviteljstvom Evropskog parlamenta koje je dodijelio predsjednik Martin Schulz”, dodaje Jakupov.
U ovogodišnjem Akcionom planu sprovođenja Strategije za inkluziju Roma u Crnoj Gori predviđeno je da se organizuje događaj u cilju obilježavnja 2. avgusta.
“Ono što mi apsolutno podržavamo jeste da se prije svega širi saznanja o tome koliko je Roma stradalo u koncetracionim logorima, kakva je bila njihova sudbina na prostorima bivše Jugoslavije i vjerujemo da su to neki sadržaji koji su u ranijem periodu itekako bili prisutni u udžbenicima, vjerujemo da se ti sadržaji mogu ponovo reafirmisati”, kaže državni sekretar u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava.
Zeković podsjeća da današanja Crna Gora, počiva na antifašističkim vrijednostima utemeljenim kroz narodno oslobodilačku borbu tokom Drugog svjetskog rata.
“Ponosna i bitna legitmacija Crne Gore jeste da tokom rata nije bilo progona romskog naroda”, navodi Zeković .
Siniša Bjeković, Zaštitnik ljudskih prava i sloboda ističe da mediji imaju bitnu ulogu kada je Genocid Roma u pitanju.
“Mediji su ključni akter kada je upoznavanje javnosti sa, prije svega uzrocima zatim pojavom i na kraju, posledicama Genocida nad Romima, pogotovo onaj što se dešavao od donošenja rasnih zakona u Njemačkoj 1933. godine preko Drugog svjetskog rata i nakon toga”.
Bjeković navodi i da je neophodno da u školskim udžbenicima uvrstiti sadržaj o Genocidu Roma za vrijeme Drugog svjetskog rata.
Siniša Bjeković. Ombudsman. (foto:CDM)
„Razlog zbog čega kažem da se trebaju revidirati malo nastavni planovi i programi je činjenica da se na neki način najviše prostora dalo Holokaustu kao pojavi i da je tu negdje Genocid nad Romima ostao na margini“, objašnjava Bjeković.
Prvi spomenik za žrtve Holokausta Roma podignut je 8. maja 1956. u Poljskom selu Szczurova u znak sjećanja na masakr Roma na ovom mjestu.
Karavanski memorijal putujući kroz sva vodeća mjesta sjećanja u Poljskoj od Tarnova preko Auschvitza, Szczurova i Borzecin Dolni sve od 1996. godine okuplja Rome i nerome u znak sjećanja na Holokaust.
Parlament Poljske je u julu 2011. godine usvojio rezoluciju za zvanično priznanje 2. avgusta kao dana sjećanja na Genocid nad Romima. Komemoracije održane u Aušvic-Birkenu organizovane su od strane porodice Rose, a kasnije Centralnog savjeta njemačkih Sintia i Roma i Poljskog udruženja Roma, koje su promijenile format i stvorile nešto što je danas prepoznatljivo.
Spomenik u Berlinu posvećen stradalim Romima i Sintima za vrijeme Drugog svjetskog rata (foto: Galetova putešestvija)
Memorijal posvećen Sintima i Romima, žrtvama nacionalsocijalizma otvoren je u Berlinu, 24. oktobra 2012. godine.
Ovaj tekst je objavljen u okviru projekta “Upoznaj Rome i presudi”, koji je podržan u okviru Regionalnog programa lokalne demokratije na Zapadnom Balkanu (ReLOaD), koji finansira Evropska unija (EU), a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP). Sadržaj ovog teksta ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije (EU), Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP), ni opštine Podgorica.