Pozivanje na Rome u Ekonomskom i investicionom planu za Zapadni Balkan ukazuje na potrebu za još jednom promjenom u ukupnom kreiranju politike. Situacija i položaj Roma moraju se uzeti u obzir u svim relevantnim poljima politike, bilo da se radi o ekonomskom razvoju, migracijama, socijalnim politikama, demografskim kretanjima ili ublažavanje posljedica COVID-19. Međutim, vrijeme će pokazati da li će ovu najavu pratiti primjena u praksi.
Evropska komisija (EK) je nedavno predstavila saopštenja o dvije važne politike od značaja za zemlje Zapadnog Balkana: paket proširenja 2020. i novi Strateški okvir EU za Rome za jednakost, inkluziju i učešće.
Novi EU strateški okvir za jednakost, inkluziju i učešće Roma poziva države članice da prepoznaju uticaj anticiganizma (rasizam prema Romima) kao osnovni uzrok diskriminacije i isključenja Roma i da pojačaju borbu protiv njega. EK predlaže dvosmjerni pristup u borbi protiv anticiganizma: s jedne strane, samostalni pristup pitanju, a s druge, međusektorski pristup u prioritetnim oblastima obrazovanja, zapošljavanja, stanovanja i zdravstva. Ujedno EK naglašava da će se novi Okvir EU za Rome primjenjivati i na zemlje u procesu pristupanja.
Komisija priznaje da se „mnogi od 10-12 miliona Roma na kontinentu i dalje suočavaju sa diskriminacijom, anticiganizmom i socioekonomskom isključenošću u svakodnevnom životu“ i ističe da „borba protiv diskriminacije i anticiganizma treba da bude ključni cilj i međusektorski prioritet u svakoj političkoj oblasti, dopunjujući inkluzivne pristupe “.
Ovo je značajan napredak, ali kada je reč o zemljama Zapadnog Balkana, očigledno je da su potrebni znatno veći napori da bi se postigao ovaj nivo razumijevanja.
Iako se Romi u Evropskoj uniji suočavaju sa široko rasprostranjenim anticiganizmom, diskriminacijom i socijalnom isključenošću, izveštaji Evropske komisije o napretku zemalja Zapadnog Balkana jedva da se pozivaju na anticiganizam ili diskriminaciju Roma, uprkos činjenici da se u nekoliko navrata pozivaju na status Roma. Čini se da ovi izvještaji prate tradiciju prethodnih i zanemaruju uticaj anticiganizma i diskriminacije na stvarni život Roma.
Anticiganizam živi širom Evrope, pa i u Zapadnom Balkanu, ali se manifestacije ove pojave razlikuju od zemlje do zemlje. Govor mržnje i zločini iz mržnje su njegovi najvidljiviji oblici. Drugi oblici uključuju diskriminaciju na tržištu rada, u školama i stanovanju, kao i sveukupne negativne stavove prema Romima, što pokazuju rezultati Balkanskog barometra. Čak i vrlo ograničena primjena inkluzivnih politika Roma za posljednje dvije decenije bi se, takođe, mogla smatrati formom anticiganizma.
Ako uzmemo u obzir činjenicu da se za posljednih dvadeset godina situacija Roma na Zapadnom Balkanu simbolično poboljšala, uprkos značajnim finansijskim ulaganjima Evropske unije, krajnje je vrijeme da se započne ozbiljan proces popisa, koji prepoznaju postojanje i uticaj anticiganizma i promovišu borbu protiv njega.
Ukoliko se nastavi umanjivanje situacije, osobito Vladinog neuspjeha da primijeni donijete politike, potrebne promjene se neće realizovati. Time će se samo produžiti uticaj anticiganizma i isključivanje većine Roma. Jedino izveštaji o Albaniji i Bosni i Hercegovini spominju postojanje anticiganizma, ali samo na jednom mjestu u izvještaju.
Izveštaj o Albaniji navodi da „anticiganizam i govor mržnje ostaju pitanja kojima bi se u Albaniji trebalo sistematski baviti u okviru šire javnosti, tijela za jednakost i Vladinim strukturama i sistemima“. Izvještaj o Bosni i Hercegovini navodi da „predrasude i anticiganizam i dalje koče socijalnu integraciju Roma“.
Postoji zajedničko razumijevanje da je diskriminacija Roma, kao rezultat anticiganizma, široko rasprostranjena širom Evrope. Diskriminacija protiv Roma u obrazovnom sistemu, na tržištu rada ili u pristupu zdravstvenim uslugama prepoznata je kao glavna prepreka uključivanju Roma.
Izuzev izveštaja o Srbiji, izveštaji o napretku priznaju činjenicu da diskriminacija Roma uopšte postoji, ali negiraju diskriminaciju u zapošljavanju i obrazovanju (Albanija, Crna Gora), obrazovanju (Bosna i Hercegovina) ili zaposlenju (Sjeverna Makedonija). Postojanje diskriminacije uglavnom se priznaje indirektno, a nijedan od izveštaja ne poziva Vlade da se bore protiv diskriminacije Roma.
U međuvremenu, izveštaj o Srbiji poziva zemlju da pojača mjere „za zaštitu prava lica koja se suočavaju sa diskriminacijom“ i da „aktivno sprovodi istragu i osuđujuće presude za zločine motivisane mržnjom“. Izveštaj, međutim, ne navodi Rome koji pripadaju „licima koja se suočavaju sa diskriminacijom“, niti pominje da su oni često meta zločina iz mržnje.
S druge strane, Ekonomski i investicioni plan za Zapadni Balkan, dio Paketa za proširenje 2020. godine, posebno se odnosi na Rome i odnosi se na novi EU okvir za Rome. U saopštenju se naglašava da je „integracija Roma u društvo podržavanjem njihovog punog učešća u obrazovanju i na tržištu rada od posebnog značaja i da će biti ključni prioritet procesa integracije u EU“.
U novom EU okviru za Rome, EK je prepoznala kao problem visoku stopu NEET (ne u zaposlenosti, obrazovanju ili obuci) među Romima u Evropskoj uniji, pa je postavljen cilj da se najmanje za polovinu smanji jaz u stopi NEET. Trenutno stopa NEET-a među Romima u EU iznosi 62%, dok među opštom populacijom iznosi 10,1%. Prema istraživanju UNDP-a, stopa NEET-a među Romima na Zapadnom Balkanu iznosi između 73% (Srbija) i 86% (Bosna i Hercegovina); stopa među Romkinjama iznosi čak 81% (Sjeverna Makedonija) i 93% (Crna Gora). Izveštaji Evropske komisije, međutim, vrlo malo pažnje posvećuju ovom pitanju.
Većina Roma zatečena je nesigurnim samozapošljavanjem, bez socijalne sigurnosti i sa malim, nestabilnim prihodima. Pandemija COVID-19 je pokazala opasnosti u ovoj situaciji, jer mnogi Romi ostaju bez ikakvih prihoda, moraju se oslanjati na novčanu pomoć ili pomoć u naturi vlasti, međunarodnih donatora ili organizacija civilnog društva. Visoke stope NEET ukazuju da će većina naredne generacije Roma takođe ostati na ovim nesigurnim poslovima, ukoliko političari uskoro ne počnu djelovati.
Ograničen broj Roma, koji su stalno zaposleni u javnom ili privatnom sektoru, ne može se pripisati samo nedostatku kvalifikacija, kao što neki izveštaji insinuiraju. Anticiganizam i diskriminacija, kao i odbijanje vlasti da ispune svoje zakonske i političke obaveze da zaposle Rome u javnom sektoru i u javnim preduzećima, podjednako su relevantni faktori. Nedavna najava vlasti u Srbiji da će povećati broj zaposlenih Roma u javnoj službi prvi je korak u pravom smjeru.
Zbog emigracije i demografskog pada, u regionu već postoji nedostatak radne snage i on će se povećavati u budućnosti. Stoga je krajnje vrijeme da se pojačaju napori za uključivanje Roma u radnu snagu, umjesto da se ograniče na neodrživo, nesigurno samozapošljavanje.
Pozivanje na Rome u Ekonomskom i investicionom planu za Zapadni Balkan ukazuje na potrebu za još jednom promjenom u ukupnom kreiranju politike. Situacija i položaj Roma moraju se uzeti u obzir u svim relevantnim poljima politike, bilo da se radi o ekonomskom razvoju, migracijama, socijalnim politikama, demografskim kretanjima ili ublažavanje posljedica COVID-19. Međutim, vrijeme će pokazati da li će ovu najavu pratiti primjena u praksi.
Autor: Stephan Muller
Preuzeto sa BiEPAG.